Inleiding slecht nieuws gesprek
a. Inleiding
Het slecht-nieuwsgesprek is een voorlichtend gesprek met een bijzonder karakter. Het is een gesprek waarin u uw gesprekspartner confronteert met een nare boodschap. U vertelt iets dat hem teleurstelt, angstig maakt, verdriet doet of andere emoties bij hem oproept. Het algemene doel van een voorlichtend gesprek en dus ook van een slecht-nieuwsgesprek is om te bereiken dat de patiënt weet wat er met hem aan de hand is, wat de hulpverlenings-mogelijkheden zijn en wat hij daarvan kan verwachten. Op basis van deze informatie dient de patiënt in staat te zijn om een weloverwogen beslissing te nemen over de voorgestelde onderzoeken en/of behandelingen. De patiënt dient hiervoor immers zijn toestemming te geven, zoals dat is vastgelegd in de Wet op de Geneeskundige Behandelovereenkomst.
Om te komen tot een weloverwogen beslissing dient de patiënt de informatie te horen, te begrijpen en te
beoordelen. Door de emoties die door het slechte nieuws worden opgeroepen, blokkeert echter het denkvermogen van de patiënt en kan hij de informatie slecht in zich opnemen en beoordelen (zie deel2:omgaan met emoties). In een slecht-nieuwsgesprek is het geven van inhoudelijke informatie daarom maar een deel van de hulp die u biedt. Het is zeker zo belangrijk de patiënt te helpen de emotionele lading van de inhoudelijke boodschap te verwerken. Daarnaast is het van belang dat de patiënt zich gesteund voelt bij het beoordelen van de informatie en bij het nemen van de beslissing over de verdere hulpverlening.
In het slecht-nieuwsgesprek speelt de hulpverlening zich dan ook af op twee verwerkingsniveaus: het
verstandelijke niveau en het gevoelsmatige niveau. Om beide niveaus tot hun recht te laten komen, kent
een slecht-nieuwsgesprek drie doelen:
- de patiënt de informatie laten begrijpen;
- de patiënt helpen bij het emotioneel verwerken van de informatie;
- de patiënt houvast bieden voor het vervolg.
In dit hoofdstuk wordt uitgelegd hoe u een slecht-nieuwsgesprek zodanig kunt voeren dat aan beide
verwerkingsniveau's recht wordt gedaan.
De opbouw van het slecht-nieuwsgesprek
Om de drie gespreksdoelen te bereiken, kent het slecht-nieuwsgesprek een opbouw in vier fasen
1. De belangrijkste boodschap meedelen
2. Ruimte bieden voor de emotionele reactie
3. Aanvullende uitleg geven
4. Vervolg bespreken en het gesprek beëindigen
Om deze fasen van het slecht-nieuwsgesprek goed te laten verlopen, is enige voorbereiding aan te
bevelen. U kunt er dan voor zorgen dat u het gesprek ongestoord en zonder tijdsdruk kunt voeren en
dat er naasten of andere hulpverleners aanwezig te zijn om de patiënt mede te ondersteunen. U kunt er
dan tevens voor zorgen dat u beschikt over de noodzakelijke informatie om op vragen van de patiënt in
te gaan en dat u emotioneel voorbereid bent op de reacties van de patiënt.
De voorbereiding van het slecht-nieuwsgesprek
In de praktijk, zoals in acute situaties, is er helaas niet altijd de gelegenheid om een slechtnieuwsgesprek goed voor te bereiden. Toch verdient het aanbeveling om altijd even stil te staan bij de onderstaande punten, hoe kort de tijd daardoor ook is.
Waar en wanneer vindt het gesprek plaats?
Voor een slecht-nieuwsgesprek zoekt u een rustige plek op waar u zittend, ongestoord en vertrouwelijk met de patiënt kunt praten. U zorgt ervoor dat u voldoende tijd heeft en dat u niet wordt gestoord door telefoon of pieper. Zet eventueel een doos tissues en een bekertje water klaar.
Wie zijn er aanwezig tijdens het gesprek? Wie staat de betrokkene bij tijdens en na het slecht-nieuws-gesprek? Dit kan de partner zijn of een andere naaste. In veel (poli)klinieken is het inmiddels gebruikelijk dat er een verpleegkundige aanwezig is bij een slecht-nieuwsgesprek. Deze is dan op de hoogte van wat er in het gesprek is besproken en zorgt voor de verdere opvang en begeleiding van de betrokkenen na het gesprek. Hou het gezelschap
echter wel beperkt. In sommige culturen is men gewend de hele familie mee te nemen. Het is voor u dan moeilijk om tijdens het gesprek de touwtjes in handen te houden. Vraag in zo'n geval aan de patiënt en/of aan de naasten om 2 of 3 'vertegenwoordigers' te kiezen waarmee u het gesprek kunt voeren.
Hoe gaat u het slechte nieuws vertellen?
Omdat het voor het begrip en de verwerking door de patiënt belangrijk is dat u het slechte nieuws kort, duidelijk en realistisch vertelt (zie paragraaf 3.4), is het verstandig om vooraf te bedenken hoe u het gesprek begint en hoe u het slechte nieuws gaat formuleren.
In hoeverre is de patiënt al voorbereid op het slechte nieuws? Soms is een patiënt al enigszins voorbereid op het slechte nieuws en soms komt dit als een donderslag bij heldere hemel. Vaak weet u dat al van te voren. Op grond daarvan kunt u dan enigszins inschatten hoe de patiënt gaat reageren op het slechte nieuws. Laat u echter niet verleiden tot de gedachte dat de reactie van de patiënt wel zal meevallen, omdat de patiënt al enigszins is voorbereid op de klap. U dient dat in het gesprek zelf na te gaan.
Hoe denkt u dat u zelf gaat reageren? Slecht nieuws is niet alleen voor de patiënt emotioneel. Het vertellen ervan kan ook bij uzelf de nodige emoties oproepen. Ook bij u kan het emotie-niveau zo hoog oplopen dat uw oordeelsvermogen wordt vertroebeld en uw communicatieve vaardigheden in de knel komen. Door het gesprek voor te bereiden voorkomt u dat uw eigen emoties u tijdens het gesprek gaan hinderen.
Welke informatie geeft u de patiënt en wanneer?
In een slecht-nieuwsgesprek is er door de hoog oplopende emoties weinig ruimte voor het geven van inhoudelijke informatie. Bij de voorbereiding bepaalt u daarom welke informatie u beslist aan de patiënt wilt vertellen en welke informatie u kunt geven op geleide van de vragen van de patiënt in een latere fase van het gesprek. Tijdens de voorbereiding gaat u tevens na hoe u beide soorten informatie kort en bondig kunt presenteren, zodat u optimaal gebruik maakt van de beperkte opname-capaciteit van de
patiënt. Ook is het zaak de informatie zo simpel mogelijk te presenteren. Eenvoudige tekeningen kunnen daarbij verhelderend werken. Voorafgaande aan het gesprek kunt u zo'n tekening vast voorbereiden. Ondanks een goede voorbereiding en presentatie van uw uitleg, zal de patiënt zich na het gesprek veel van de informatie die u geeft, niet meer goed herinneren. Goed voorlichtingsmateriaal (folders, multimedia) en/of contactadressen (internet, telefoonnummers) om meer informatie te krijgen, kunnen
een belangrijke steun voor de patiënt betekenen. Voorafgaande aan het gesprek kunt u dit materiaal en
contactadressen vast klaarleggen, zodat u er tijdens het gesprek direct over kunt beschikken.
Welke nazorg regelt u? Eén van de doelen van het slecht-nieuwsgesprek is om de patiënt houvast te bieden voor het vervolg. Zeker wanneer het gaat om slecht nieuws dat heftige emoties oproept, is het niet reëel te verwachten dat de patiënt het slechte nieuws tijdens het gesprek al zover verwerkt dat hij een weloverwogen beslissing kan nemen over het vervolgtraject. De verwerking heeft tijd nodig en het houvast zal dan ook verder moeten reiken dan het gesprek zelf. Er is nazorg geboden. Deze nazorg kan bestaan uit:
- het aanbieden van een ruimte met koffie/thee waar de patiënt en andere betrokkenen ongestoord
kunnen bijkomen van de schrik;
- opvang na het gesprek door bijvoorbeeld een verpleegkundige of een maatschappelijk werker;
- taxi-vervoer naar huis regelen;
- een vervolggesprek op korte termijn (2 tot 3 dagen);
- de huisarts informeren en deze eventueel vragen om de patiënt en familie op korte termijn te
bezoeken.
Ga door met: fase 1